მშობელი, მშობლებსა და   საზოგადოებას!

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თემა ზოგადსაკაცობრიო პრობლემაა, მაგრამ საქართველოში იგი მაინც კონკრეტული ადამიანებისა და ოჯახების პრობლემად რჩება, რომელიც ხშირ შემთხვევაში, საზოგადოების მიღმა არსებობს.

პიროვნება, ოჯახი და საზოგადოება, ცალ-ცალკე და ერთად, ერთი საერთო ცნების მატარებელია, ვინაიდან, არ არსებობს ოჯახი პიროვნებების გარეშე და საზოგადოება ოჯახების გარეშე. თუ ეს საზოგადოება ჯანსაღია, უნდა რეაგირებდეს ნებისმიერ გამოძახილზე, რომელიც მისი შემადგენელი ნაწილიდან, ე.ი. ოჯახიდან მოდის. მით უმეტეს, მძაფრად უნდა რეაგირებდეს მაშინ, როდესაც საქმე ეხება შშმ პირთა მომავალს.

დღეს ჩვენი სტუმარია მაია ასაკაშვილი – ჟურნალისტი, ფილოლოგი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა (შშმ) საკითხების ექსპერტი, სპეციალური და ინკლუზიური განათლების პედაგოგიკის მეცნიერებათა დოქტორანტი. არის შშმ პირთა მიმართულებით  არაერთი სამეცნიერო ნაშრომის, საგაზეთო პუბლიკაციის,   რუბრიკისა და რადიო-გადაცემის ავტორი; ,,სმენისა და მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვთა დახმარების ასოციაციის“ (მშობელთა კავშირი) დამფუძნებელი, დღის ცენტრის დირექტორი,  სოციალური საწარმო ,,სხივის’’ დამაარსებელი, მრავალი სოციალური პროექტის ხელმძღვანელი, შშმ  პირის მშობელი, უფლებადამცველი, შშმ პირთა  და მშობელთა მოძრაობის აქტიური მონაწილე,  ერთ-ერთი ლიდერი შშმ პირთა  სფეროში,  არაერთი საერთაშორისო სერთიფიკატის,  საერთაშორისო პრიზისა და დიპლომის  მფლობელი. შშმ პირთა მიმართულებით რამდენიმე საკანონმდებლო ცვლილების ინიციატორი,  ქმედუნარიანობის სისტემის რეფორმის ფუძემდებელი საქართველოში. გარკვეული წლები მუშაობდა განათლების    სისტემაში. იყო ილიას სახელმწიფო
უნივერსიტეტის სამაგისტრო და სადოქტორო პროგრამების  კათედრის ლექტორი და  შშმ პირთა სკოლა-პანსიონის დირექტორი. შშმ პირთა ინკლუზიური განათლების, პროფესიული გადამზადების, სოციალური მეწარმეობის განვითარებისა და დასაქმების 
მიმართულებით შესწავლილი აქვს სხვადასხვა  ქვეყნის, მათ შორის,  ნორვეგიის, ნიდერლანდების და  სხვა ქვეყნების  გამოცდილება და  მნიშვნელოვანი   წვლილი აქვს შეტანილი ამ მიმართულებების განვითარებაში. მუშაობს სოციალური მეწარმეობის   გაძლიერებისა  და შშმ  პირთა    დასაქმების მიმართულებით, გავლილი აქვს სამეწარმეო სკოლა-ბელგიაში, ბრიუსელში.

 არის სხვადასხვა საერთაშორისო პროექტისა და კონფერენციის მონაწილე Erasmus+ ფარგლებში. ნორვეგიის მე-8  მსოფლიო კონგრესის-,,სწრაფვა სრულყოფილი მოქალაქეობისკენ, მონაწილე. ,,IT’’ თანამედროვე   საგანმანათლებლო  და თერაპიული  
ინსტრუმენტების      გამოყენებით   ინტელექტუალური   შეზღუდვის  მქონე   პირებთან   მუშაობის  თანამედროვე  მეთოდების სპეციალისტი, სამუშაო   ვიზიტით იმყოფებოდა  პოლონეთში. მუშაობს შშმ პირთა უფლებების   ადვოკატირების,  მშობელთა გაძლიერების, ქალთა უფლებების დაცვის, შშმ პირთა მიმართ საზოგადოებაში დამკვიდრებული   სტერეოტიპებისა და დამოკიდებულების  შეცვლაზე.  არის შშმ პირთა  საკითხებზე მომუშავე  არასამთავრობო ორგანიზაციების  კოალიციისა და მშობელთა ქსელის, თბილისის  მერთან არსებული შეზღუდული შესაძლებლობის პირთა საკითხებზე   მომუშავე  საბჭოს წევრი,  ბავშვთა  და ახალგაზრდობის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციების კოალიციის,  ქალთა კოალიციის, საქართველოსა და    ევროპის სოციალურ საწარმოთა   ალიანსის    წევრი.

ქალბატონი მაია მრავალი წელია  შშმ პირთა პრობლემებზე, მათი უფლებების დაცვასა და ადვოკატირებაზე,  შშმ პირთა მიმართ საზოგადოების დამოკიდებულების შეცვლაზე  მუშაობს. იგი გვიამბობს თავისი განვლილი ცხოვრების შესახებ, თუ როგორ შეცვალა მისი ცხოვრება და თვით პროფესიაც საკუთარმა შვილმა, გვიამბობს შშმ პირთა მიმართ საზოგადოებაში დამკვირდებული სტერეოტიპების შესახებ, გვიზიარებს საკუთარ გამოცდილებად, როგორ გადალახა ბარიერი, რა შეუძლია მშობელს და დღეს როგორც ცდილობს, თავისი გაკვალული გზით, მაგალითი მისცეს ანალოგიური პრობლემის მქონე მშობლებსა და თვით საზოგადოებას. 

როგორ გადავლახე ბარიერი

საზოგადოების დამოკიდებულების თემა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებისადმი ყოველთვისთვის აქტუალურია, რადგან გულახდილად უნდა ვაღიაროთ, მიუხედავად არაერთი ცვლილებისა, საზოგადოება ჯერ კიდევ არ არის მზად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების მისაღებად. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს საზოგადოება ცალკეა, არ სურს შშმ პირები საკუთარ წიაღში მიიღოს.

ინკლუზიური განათლების პროცესები დაწყებულია და შეუქცევად ხასიათს ატარებს. ჩვენ, მშობლები, ამას მივესალმებით. გარკვეული წლების წინ, ოცდაათი წლის წინ, ვერც კი ვიოცნებებდით, რომ ჩვენს შვილებს ტიპიური განვითარების თანატოლებთან ერთად განათლების მიღების შესაძლებლობა ექნებოდათ. ეხლა კი ეს საკითხი განათლების შესახებ კანონით დარეგულირდა. კანონით მშობლებს მიეცათ არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა. მათ შეუძლიათ თავად განსაზღვრონ, როგორი განათლება მისცენ შვილებს. მისასალმებელია განათლების სისტემაში მიმდინარე ცვლილებები, რეფორმა, ინკლუზიური სწავლება, მაგრამ პრობლემა არის ის, რომ საზოგადოებაში ჯერ კიდევ არსებობს სტიგმა, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანების მიმართ.

ჩემს მაგალითზე გეტყვით, როგორ გადავლახე ბარიერი? შვილის დაბადება უდიდესი ბედნიერებაა, უკვე მისთვის არსებობ, ცდილობ შექმნა საუკეთესო გარემო, მისთვის ყველაფერი გემეტება, დაეძებ კიდეც ყოველივე მშვენიერსა და ლამაზს, მაგრამ ერთ დღესაც,  როცა იგრძნობ პირმშოს თანდაყოლილ ნაკლს, ქვეყანა თავზე გექცევა, განიცდი უდიდეს ტკივილს, უნებურად გიჩნდება კითხვა – რატომ? რომელიც მთელი ცხოვრება გაწუხებს, პასუხს ვერ პოულობ და მაინც იავნანას უმღერი პატარას უფრო გულშიჩამწვდომს, სევდიანს, ცრემლიანს, ამქვეყნად თითქოს ყველაფერი ქრება, გეუფლება შიში და უიმედობა, მტანჯველი ფიქრი ადამიანებისგან გაქცევის,  საკუთარ სამყაროში ჩაკეტვის.

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებთან ჩემი ურთიერთობა მას შემდეგ დაიწყო, რაც შვილი გამიჩნდა. ეს იყო 32 წლის წინ, მაშინ ჯერ კიდევ არ მქონდა გაცნობიერებული მომავალი. მხიარული, უდარდელი გოგონას ცხოვრება ცრემლმა, სევდამ, უიმედობამ, სასოწარკვეთამ შეცვალა. ჩემთვის სიმართლე არავის უთქვამს, დროთა განმავლობაში მივხვდი, რომ განგებამ დედობის სიხარულთან ერთად განუზომელი ტკივილი მარგუნა. არავინ იცოდა, რას განვიცდიდი სანუკვარი სიტყვის  „დედის“ წარმოთქმის მოლოდინში, რამდენჯერ თავზე დამთენებია, დაუცხრომელი იმედით შევყურებდი შვილის ყოველ მოძრაობას, მაგრამ მედიცინაც უძლური აღმოჩნდა.

გუშინდელივით მახსოვს დანაწევრებით წარმოთქმული პირველი ბგერები დე-და, სიხარულის ელდა, თითქოს იმედის ნაპერწკალიც გაჩნდა, ირაკლი მეტყველებას შეძლებს? – მე უსიტყვოდ მესმოდა მისი, თუმცა საზოგადოებას ჩვენი ტკივილი ოდნავადაც არ მიჰქონდა გულთან.

მიუხედავად საკმარისი დროის გასვლისა, გაკვირვებით უყურებენ ჩემს შვილს, მისი თანდასწრებით სვამდნენ უხერხულ კითხვებს – სმენა აქვს? ექიმები რას ამბობენ? ეშველება რამე? და ა.შ. ეს ის კითხვებია, რომელიც არ უნდა დაუსვან მშობლებს, მით უმეტეს, შვილის თანდასწრებით.

ბევრჯერ უტკენია გული საზოგადოების მკაცრ, უტაქტო დამოკიდებულებას, ხანდახან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი დაცინვის ობიექტიც გამხდარა, რაც მშობლისთვის ძალიან ტკივილნარევი გრძნობის მომგვრელია, მაგრამ საზოგადოება ვერ აცნობიერებს, რომ ცხოვრებაში ყველაფერი ხდება, ჩვენ დაზღვეული არ ვართ არასასიამოვნო მოვლენებისგან, რომ ხვალ, ზეგ ნებისმიერი ადამიანი შესაძლოა ანალოგიურ მდგომარეობაში ჩავარდეს, თავად შეიძინოს შეზღუდული შესაძლებლობა. ამის მაგალითი ძალიან ბევრია და საზოგადოება ამ თემას ძალიან ფაქიზად უნდა მოეკიდოს.

ოცდათორმეტი წლის წინ, ვერც წარმოვიდგენდი, რომ მე, როგორც მშობელს, შშმ პირებთან შეხება მექნებოდა. საზოგადოების ერთ ნაწილს ჰგონია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს არ აქვთ არც სიხარულის, არც ბედნიერების უფლება. მიაჩნიათ, რომ ისინი უნდა იყვნენ ცალკე, იზოლირებული ცალკე სკოლებში, ცალკე თავშეყრის ადგილებში, კაფე-ბარებში, რესტორნებში და ა.შ. აღარ ვსაუბრობ იმ არაადაპტირებულ გარემოზე, რომელიც მთელ რიგ დაბრკოლებებს ქმნის არა მარტო მათი საზოგადოებაში ინტეგრირების მიმართულებით, რომლის ხსენებაც ასე მოდურია ჩვენს საზოგადოებაში, არამედ ყოველდღიური ელემენტარული პირობებით, როგორიც სახლიდან გამოსვლა, მაღაზიაში შესვლა და პურის ყიდვაა. არაფერს ვამბობ, რამდენად მიუწვდომელია მათთვის რომელიმე დაწესებულებაში შეღწევაც კი.

მინდა ვთქვა, რომ მხოლოდ პანდუსის გადება არ არის ინტეგრაცია. საზოგადოების მენტალიტეტი – აი, რა არის მთავარი პრობლემა. ინტეგრაცია არის საზოგადოების მიმღებლობა, როგორ და რა სახით მიიღებს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებს. გარკვეული წლების წინ, როდესაც მე, სრულიად ახალგაზრდა, გამოუცდელი გზაჯვარედინზე ვიდექი გაურკვევლობის პირისპირ, როდესაც არ ვიცოდი,  როგორ გავართმევდი თავს ამ უმძიმეს მდგომარეობას, არ ვიცოდი რა გამეკეთებინა, საიდან და როგორ დამეწყო, არ აღმოჩნდა არც ერთი ადამიანი, თუნდაც ორგანიზაცია ან დაწესებულება, რომელიც ამ უმძიმესი სიტუაციიდან გამოსვლაში დამეხმარებოდა. ამასობაში გავიდა ძვირფასი დრო და ამ პერიოდში მივხვდი, რომ ჩემი შვილისთვის ყველაზე საჭირო იყო საზოგადოებასთან ურთიერთობა და სწორედ აქედან დაიწყო ცივი, რბილად რომ ვთქვათ, საზოგადოების არაცივილური დამოკიდებულება.

საზოგადოების პირველი რეაქცია ის იყო, როდესაც ბავშვის საბავშვო ბაღში მიყვანა გადავწყვიტე, ბაღის გამგემ განმიმარტა, რომ „ასეთი ბავშვებისთვის“ არსებობს სპეციალური დაწესებულებები და ჩემს შვილს ვერ მიიღებდა – ასე დაგვიხურეს ბაღის კარები. აღარ ვიცოდი, რა მექნა, ბაღის გამგესთან შეპასუხებას აზრი არ ჰქონდა, მახსოვს კაბინეტიდან გამოსული ცრემლს როგორ ვმალავდი ბავშვს რომ არ დაენახა. ამ დროს ჩვენს ქვეყანაში სიტყვა „ინკლუზია“ არა თუ არსებობდა, მისი მნიშვნელობაც კი არ იცოდნენ. ბაღის გამგემ უარი გვითხრა საბავშვო ბაღში მიღებაზე იმის გამო, რომ ჩემი შვილი შეზღუდული შესაძლებლობებით იყო. ეს იყო ბავშვის დაბადების შემდეგ პირველი შოკი. შემდეგ გადაგვამისამართეს სპეციალურ საბავშვო ბაღში, რომელიც გლდანის რაიონში მდებარეობდა. მას ძალიან უჭირდა დამოუკიდებლად ყოფნა, მაგრამ მაინც დავტოვე. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ჩემი შვილი პირველად აღმოჩნდა თავის პატარა საზოგადოებაში დამოუკიდებლად, მე მის იქ ყოფნას და საქციელს შორიახლოდან ვადევნებდი თვალს.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, არ იყო დაწესებულება, ორგანიზაცია, თუნდაც საკონსულტაციო ცენტრი, რომელიც ახალბედა მშობლებს რჩევა-დარიგებას მისცემდა. მაშინ მივხვდი, რომ საზოგადოებას ჩემისთანა ადამიანებისათვის არ ეცალა, სრულიად არ აინტერესებდა ჩვენი ბედი. თქვენ წარმოიდგინეთ, ნებისმიერი ფეხმძიმე ქალი, როგორი სიხარულით ელოდება იმ დღეს, როდესაც მისი პირმშო ამ ქვეყანას მოევლინება. მასთან ერთად სიხარულის მოლოდინშია  მისი მეუღლე, ოჯახი, დიდი სანათესაო და სამეგობრო წრე და მერე, მშობიარობის შემდეგ უმძიმეს შოკში ექცევა ყველა, იმის გამო, თუ ბავშვი ფიზიკური ან გონებრივი შეფერხებით დაიბადა. ცოტა ხნის შემდეგ ტრაგიკულად მეუღლეც გარდამეცვალა და დავრჩი  მარტო სრულიად   ახალგაზრდა, გამოუცდელი ცხოვრების პირისპირ, რომელსაც თან ახლდა უმძიმესი სიტუაცია, როგორც იტყვიან ხელის ცეცებით ვიკვლევდი გზას. ვეძებდი და ვკითხულობდი შესაბამის ლიტერატურას, რომ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მიმეღო და მესწავლა ჩემი შვილის დაავადების შესახებ. მრავალი კითხვით ვაწუხებდი ექიმებს, პედაგოგებს, სოციალურ მუშაკებს… ამას ვაკეთებდი იმიტომ, რომ მსურდა უფრო მეტად დავხმარებოდი ჩემს შვილს და შემემსუბუქებინა მისი მდგომარეობა. ამასობაში გავიდა სკოლამდელი ასაკი და დადგა სკოლაში შესვლის დრო. ეს იყო ჩემთვის ძალიან მტკივნეული და ძალიან გაურკვეველი პერიოდი. ამ დროს არსებობდა სამედიცინო პედაგოგიური კომისია, რომელიც  ბავშვებს მათი შესაძლებლობის შესაბამისად დიფერენცირებულად ანაწილებდა სხვადასხვა სკოლაში. ამ დროს, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სიტყვა „ინკლუზიის“ მნიშვნელობაც კი არ იცოდნენ, არ არსებობდა ინკლუზიური განათლებაც „ასეთი ბავშვებისათვის“ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის კარი დახურული იყო.

ჩემი შვილი ერთ-ერთ დამხმარე სკოლაში გაანაწილეს, სადაც ძალიან მძიმე კონტიგენტი აღმოჩნდა, რის გამოც გადავიყვანე 193-ე საჯარო სკოლაში. გადიოდა დრო, სკოლაში სიარულმა დიდი წარმატება მოუტანა. რა არის ჩვენთვის წარმატება? სკოლის შემდეგ დღის ცენტრში განაგრძო სიარული, სადაც დამოუკიდებელი ცხოვრების  უნარ-ჩვევებს ასწავლიდნენ, სხვადასხვა
ნაკეთობის დამზადებაში მონაწილეობდა, მუშაობდნენ მისი აკადემიური და  ფუნქციური 
უნარების   განვითარებაზე, ის ძალიან ბედნიერი იყო , რადგან  ისე შეისწავლა  ხელსაქმე თვითონ შეეძლო სხვების დახმარება, საოცრად კეთილი, გულისხმიერი და პოზიტიური თვისებების  მქონე, გახდა თვითდაჯერებული, ინიციატივიანი, შრომობდა, თავს გრძნობდა სრულფასოვან ადამიანად და ამ გზით მოხდა მისი სოციუმთან დაკავშირება. მას დიდი სიხარული მოჰქონდა როგორც ოჯახის წევრებისთვის, ასევე მეგობრებისთვის. მაგრამ ყველაფერ ამას წინ უძღოდა სპეციალისტების მკაცრი პროტესტი ჩემი შვილის განათლების გამო. მეუბნებოდნენ – „იცით რა, თქვენი შვილი ვერ ისწავლის, მას სახელმწიფოსგან დანიშნული აქვს პენსია და არ არის აუცილებელი, რომ მან მიიღოს განათლება. გყავდეთ სახლში – პენსია ხომ აქვს და რატომ აწვალებთ, იყოს თავისთვის და თქვენც დაისვენებთო“. მიუხედავად ამისა, არ დავუჯერე ამ ადამიანებს და მაინც მივიყვანე სკოლაში, ვცდილობდი, რაც შეიძლებოდა მეტ ხანს ყოფილიყო თავის თანატოლებთან. თავის ახალ სამყაროში, რომელიც მას ძალიან სჭირდებოდა და იცით რა მივიღე ამ მცდელობისგან? – მას გამოუმუშავდა მოსმენის კულტურა, მას უხაროდა სკოლაში მისვლა, სადაც ირაკლი და მისი მეგობრებო სწავლობდნენ. დადიოდა გაკვეთილებზე, სადაც ბევრი რამ ისწავლა, შეიძინა მეგობრები, რომლებთანაც ურთიერთობდა და იცოდა, რომ ის საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი იყო. ისწავლა ქცევის წესები, დავალების შესრულება, გამოუმუშავდა უდიდესი პასუხისმგებლობის გრძნობა, შეიძლება პროგრამა სრულიად ვერ დაძლია, მაგრამ იგი საზოგადოებაში ინტეგრირებული იყო, განუვითარდა სოციალური უნარ-ჩვევები. რომ დამეჯერებინა ,,ჩემი  კეთილის მსურველებისთვის’’ და სახლში გამომეკეტა, ისწავლიდა ამ ყველაფერს რაც ზემოთ ჩამოვთვალეთ, ეყოლებოდა მეგობრები, ეცოდინებოდა ვინმეს მისი არსებობა, გარდა ვიწრო წრისა, რომელიც რამდენიმე ადამიანს ითვლის? – არა, რა თქმა უნდა! და ამიტომ თხოვნით მინდა მივმართო იმ ახალბედა მშობლებს, რომლებიც ანალოგიური პრობლემის წინაშე დგანან – არავითარ შემთხვევაში არ გამოკეტონ თავიანთი შვილები ოჯახებში, მიიყვანონ სკოლაში, მისცენ განათლების საშუალება, აუცილებლად გამოიყვანონ ოჯახებიდან, წაიყვანონ კინოში, თეატრში, წვეულებებზე, კონცერტზე, სხვადასხვა კულტურულ ღონისძიებებზე და ყველგან, სადაც მიეცემათ მათი წაყვანის შესაძლებლობა… ზოგიერთი მალავს შშმ შვილებს ისე, რომ ნათესავ-მეგობრებმაც კი არ იციან მათი არსებობა. რცხვენიათ, ეთაკილებათ ამის გამო და „თავიანთი პრესტიჟის“ შელახვის ეშინიათ. ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ მათ ღმერთმა საჩუქარი უძღვნათ თავიანთი შვილის სახით. თუ ოჯახმა არ აღიარა და მიიღო ის, როგორიც არის, მაშინ როგორ მიიღებს მას დიდი საზოგადოება? ამიტომ, პირველ რიგში, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვის სოციალიზაცია უნდა იწყებოდეს საკუთარი ოჯახიდან, მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება საზოგადოებაში მისი ინტეგრაცია. ის მშობლები, რომლებიც ბავშვს იღებენ და აღიარებენ ისეთს, როგორიც არის, ყურადღებით ადევნებენ თვალს მის რეაქციებს, უხარიათ მისი ყოველი აქტიური მოქმედება, დიდ შედეგებს აღწევენ.

ისევ საზოგადოების დამოკიდებულების თემას მინდა დავუბრუნდე. ჩემს შვილს ძალიან უყვარდა მეზობლის ბავშვებთან თამაში, განსაკუთრებით, პატარა ნინიკო. ისიც დიდი მზრუნველობით ექცეოდა. ერთხელ თამაშის დროს გაკაპასებული ქალის კივილმა არემარე გააყრუა… „რამდენჯერ გითხარი ბებია, ირაკლი ავადმყოფია, ვერ ლაპარაკობს, არასოდეს გაბედო მასთან თამაში“. ბავშები გაოგნდნენ. ირაკლის დიდრონ თვალებში ცრემლი აკიაფდა, ამ სიტყვების გაგონებაზე მონუსხულივით წამოვვარდი, ბავშვი გულში ჩავიკარი: ნუ გეშინია დედიკო, შენს თავს არავის დავაჩაგვრინებ, ცოდვა მხოლოდ ის კი არ არის ადამიანი მოკლა, „ენით დაკოდვა“ უფრო დიდი მკრეხელობაა ჩავიბუტბუტე და იქაურობას გავეცალეთ.

ასევე მნიშვნელოვანია სკოლის მზაობის როლი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეთა მიმღებლობასა და მათი განათლების უზრუნველყოფაში. – ამჟამად საქართველოს კანონი ყველა ადამიანს აძლევს განათლების მიღების თანაბარ შესაძლებლობას… მშობლებს მიეცათ არჩევანის შესაძლებლობა, დირექტორებს უფლება არ აქვთ, ბავშვს უარი უთხრან სკოლაში მიღებაზე მისი შეზღუდული შესაძლებლობის გამო, რომელიც ძალიან კარგია და მისასალმებელია, მაგრამ აქ მთავარია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვებს შეუქმნან კეთილგანწყობილი გარემო, სადაც უზრუნველყოფილი იქნებიან შესაბამისი სერვისებით, ე.ი. მათთვის ადაპტირებული იქნება სკოლის შენობა,  მომზადებული იქნება პედკოლექტივი და მოსწავლეები, გარემო მორგებული იქნება მათ საჭიროებებზე შესაბამისი სასწავლო მეთოდოლოგიითა და ინდივიდუალური სასწავლო გეგმებით. ხშირად მშობლების მხრიდან მოდის უარყოფითი რეაქცია იმის გამო, რომ არ სურთ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვებმა ისწავლონ მათ ჯანმრთელ შვილებთან ერთად.

მე მსურს მივმართო ასეთ მშობლებს, გამონაკლის პედაგოგებს და დავამშვიდო, რომ შეზღუდული შესაძლებლობა გადამდები არ არის. თუ დამიჯერებენ ვეტყვი, რომ გადამდებია სიკეთის ქმნა, კაცთმოყვარეობა, თანადგომა და სხვისი გასაჭირის აღქმისა და გათავისების შეგრძნება. თავიანთი უნებლიე საქციელით ნუ ასწავლიან შვილებს თუ მოსწავლეების სხვა ადამიანის ზიზღს მაგალითად, ფიზიკური ან სხვა შეზღუდვის გამო, რომელიც შემდეგ ბევრ არაღირსეულ თვისებებს წარმოშობს.

ჯერ კიდევ არის დამკვიდრებული ისეთი ტენდენცია, რომელიც მხარს უჭერს საზოგადოებისგან მათ იზოლაციას. მოვიყვან ერთ მაგალითს, რაც თავად შემემთხვა. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ კონკურსის გავლის შემდეგ გაგზავნილი ვიყავი ქ. თბილისის ერთ-ერთი ცენტრალური რაიონის საჯარო სკოლაში დირექტორის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად. როცა თანამშრომლებს ჩემი საარჩევნო პროგრამა წარვუდგინე, რომლის ერთ-ერთ კომპონენტსაც ინკლუზიური სწავლება შეადგენდა და გაიგეს, რომ მე შვილი მყავდა შეზღუდული შესაძლებლობებით, უარყოფითი რეაქცია მოჰყვა. მათ უარი თქვეს დირექტორად ჩემს არჩევაზე, იმ მიზეზით, რომ ახლად არჩეული დირექტორი სკოლაში შშმ პირებს მოიყვანდა, სკოლას შშმ პირთა სკოლად გადააქცევდა. აი, ასეთი იყო ამ სკოლის პედაგოგთა მენტალიტეტი იმ დროს. სიმართლე რომ გითხრათ, ჩემი ამბიცია დირექტორობა კი არ იყო, მსურდა, საჯარო სკოლაში ინკლუზიური განათლება დამენერგა, რაც ისევ და ისევ სახელმწიფო პოლიტიკის შემადგენელი ნაწილია. უფრო მეტიც, დირექტორად არჩევას უფრო მეტი შინაარსი რომ მისცემოდა, ჩემი პროგრამის პრეზენტაციის დროს იმ საჯარო სკოლაში ჩემი მეგობრები მივიყვანე არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიციიდან „დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის“. სკოლის პედაგოგებმა, რომ დაინახეს ამდენი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი ერთად, რომელთაც უჩვენეს ფილმი წარმატებულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირზე, რომელიც დღეს საზოგადოების აქტიური წევრია, გამართულ დისკუსიაზე დაუფარავად თქვეს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები საჯარო ორგანიზაციებში (ე.ი. სკოლაში) კი არა, ცალკე შენობაში უნდა იყვნენო. ამ ფაქტით აღშფოთებულმა ერთმა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა, რომელსაც დიდი ღვაწლი მიუძღვის ქვეყანაში შშმ პირთა მოძრაობის განვითარებაში, შესძახა – ქალბატონებო! მე თქვენთან ერთად მინდა ცხოვრება და რატომ მიშენებთ ცალკე შენობასო, თუმცა ამ შეძახილმა ვერანაირი შედეგი ვერ გამოიღო. აი, ასეთი კურიოზები ხდებოდა ხშირად, სამწუხაროა, რომ ეს ადამიანები განათლების საქმეს ემსახურებიან, მე არ გადამიღია ამ დროს ვიდეო, საზოგადოება ნახავდა ტრაგიკომიკურ გადაცემას, სადაც მთავარ როლს განათლების მუშაკები თამაშობდნენ, ის პედაგოგები, რომლებიც თავად უნდა ყოფილიყვნენ ტოლერანტობის, შემწყნარებლობის, კაცთმოყვარეობის და მრავალი სიკეთის მატარებელი და პროპაგანდისტი.

ამით ის მინდა ვთქვა, რომ საზოგადოებამ კიდევ ერთხელ არ მიმიღო იმის გამო, რომ მყავდა შვილი შეზღუდული შესაძლებლობებით. საზოგადოებამ არ მიიღო ჩემი მეგობრები, წარმატებული შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები, ვერც გააცნობიერეს, რისთვის მოვიდნენ ისინი, რა სურდათ, ეთქვათ ამ ადამიანებს მათთვის.

არის კიდევ ერთი საკითხი, რომელსაც საზოგადოებამ აუცილებლად უნდა გადახედოს და სათანადო დასკვნები უნდა გამოიტანოს. საქმე იმაშია, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილს შშმ პირთა პრობლემა, მხოლოდ იმ ოჯახების პრობლემად მიაჩნია, ვისაც შეზღუდული შესაძლებლობის ოჯახის წევრი ჰყავს. მე პირადად მრავალჯერ შემხვედრია საზოგადოების გულგრილი დამოკიდებულება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების პრობლემებისადმი. როდესაც გარკვეული წლების წინ, ჟურნალისტად ვმუშაობდი ჩვენი ქვეყნის ერთ-ერთ ავტორიტეტულ გაზეთში ვწერდი და ვაშუქებდი სოციალურ, მათ შორის, შეზღუდულ შესაძლებლობასთან დაკავშირებულ თემებს, რითაც მსურდა წინ წამომეწია არსებული პრობლემები, საზოგადოებისთვის მეჩვენებინა ამ ადამიანთა შესაძლებლობები, იქაც ძალიან დიდ დაბრკოლებებს ვაწყდებოდი, როგორც ჟურნალისტი. მახსოვს, ერთხელ რედაქციაში განმიმარტეს – „მასალა ისევ შშმ პირებზე მოიტანე? – დაიმახსოვრე, ეს არ არის „შშმ პირთა გაზეთი“. ისინი თვლიდნენ, მე ვწერდი იმიტომ, რომ ეს იყო ჩემი და ჩემი ოჯახის პრობლემა და არა საზოგადო, რომელზედაც ახლა იყო საუბარი. მე კი ვფიქრობ, რომ მედიას მთავარი როლი აკისრია საზოგადოების ხედვისა და დამოკიდებულების შეცვლაში. მნიშვნელოვანია ჟურნალისტის როლი, როგორ მიაწვდის აღნიშნულ თემას საზოგადოებას. თუ ენერგიულად არ ჩაერთვება მასმედიის ყველა საშუალება ამ საკითხების საზოგადოებამდე მიტანაში, თუ საინფორმაციო სივრცეში ეს თემა არ დაიმკვიდრებს სათანადო ადგილს, მარტო ჟურნალისტების ტრენინგი, რომელიც ძალიან ხშირად ეწყობა ამ თემასთან დაკავშირებით, არაფრისმომცემი იქნება. ტრენინგები უნდა ჩაუტარდეთ რედაქტორებს, საინფორმაციო სამსახურების ხელმძღვანელებს, რათა ამის შემდეგ საინფორმაციო სივრცის პრიორიტეტებში გაითვალისწინონ ამ თემის აქტუალობა. ყველა მედია საშუალებას უნდა ჰქონდეს საკუთარი სტრატეგია ამ საკითხის ფართოდ გაშუქებისათვის და შედეგიც არ დააყოვნებს. თუ შეზღუდული შესაძლებობების მქონე ადამიანები განხილული იქნებიან, როგორც საწყლები, მშიერნი და უპოვარნი, რა თქმა უნდა ქველმოქმედების საგნად გადაიქცევიან. ხოლო, თუ საზოგადოებას დავანახებთ მათ ნიჭს, შემოქმედებით შესაძლებლობებს, წარვუდგენთ როგორც სულიერად ამაღლებულ პიროვნებებს, რომლებსაც საქვეყნო საქმეების კეთება შეუძლიათ, როგორ დაძლია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა მის წინაშე წამოჭრილი სიძნელეები და დღეს წარმატებული ბიზნესმენია, როგორ გახდა წარმატებული ხელოვანი ან მრავალშვილიანი მამა, რომელიც დღეს წარმატებული პიროვნება და ა.შ. თუ ასეთი პოზიციიდან იქნებიან განხილული ეს ადამიანები, მაშინ საზოგადოება დაინახავს, რომ თურმე ესენიც ჩვეულებრივი ადამიანები ყოფილან, შესაბამისად ადეკვატურად განეწყობა მათ მიმართ და აუცილებლად მიიღებს თავის წიაღში.

საზოგადოებას უნდა შევახსენო, ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი ფრანკლინ დელანო რუზველტი პარალიზებული და ეტლით მოსარგებლე იყო, გენიალური კომპოზიტორი ბეთჰოვენი სმენადაქვეითებული, ხოლო ოქსფორდის უნივერსიტეტის იმ კათედრაზე, სადაც თავის დროზე თვით ისააკ ნიუტონი მოღვაწეობდა, შემდეგ მუშაობდა პარალიზებული პროფესორი სტივენ ჰოკინგი, რომელიც თანამედროვე კოსმოლოგიისა და ფიზიკის მეცნიერ-თეორეტიკოსი და უდიდესი აღმოჩენების ავტორი გახლდათ. ეს მცირე რიცხვია იმ ადამიანებისა, რომლებმაც წარუშლელი კვალი დატოვეს კაცობრიობის ისტორიაში.

ბუნებრივია, მე როგორც მშობელი და ამ საკითხებში ღრმად გარკვეული ადამიანი, არავის ვუსურვებ ანალოგიურ მდგომარეობაში ყოფნას, მაგრამ მსურს, საზოგადოებას ასევე შევახსენო, რომ ცხოვრებაში ყველაფერი ხდება. დღეს სრულიად ჯანმრთელი და ბედნიერი ადამიანი შემთხვევის გამო ხვალ შეიძლება შშმ პირი გახდეს. ყველამ უნდა იცოდეს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობა სოციალური პრობლემაა და არა კერძო პირთა, ამიტომ ამ საქმეში ყველა უნდა ჩაერთოს, თუნდაც ხვალინდელი დღის, უკეთესი მომავლისთვის.

შშმ პირები და სიყვარული

საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს მიაჩნია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებს არ აქვთ ოჯახის შექმნის, სიყვარულის უფლება ან მათ მშობლებს (იგულისხმება მარტოხელა მშობლები) ცხოვრების გაგრძელების უფლება და ა.შ. შეზღუდული შესაძლებლობა თითქოს ერთგვარი დამღაა თვით მშობლისთვისაც. მავანნი თვლიან, რომ თუ ერთი შვილი გყავს განსხვავებული შესაძლებლობით, სხვა შვილებიც ასეთი გეყოლება, ასეთი შეხედულება მცდარია. ზოგ შემთხვევაში ასეთ მშობლებს, როგორც „კეთროვანებს“ ისე უყურებენ. შვილების მდგომარეობის გამო ბევრი მშობელი ოჯახური ძალადობის მსხვერპლიც კი გამხდარა, ისინი ორმხრივ დისკრიმინირებულ მდგომარეობაში არიან – რატომ? მე, როგორც მშობელს გული მტკიოდა როცა შვილის მომავალზე უტაქტოდ მეკითხებოდნენ – შენი შვილი შეძლებს დაოჯახებას? რატომ ვერ შეძლებს? ვინ დაუწესა, რომ წერტილი დაუსვას იმ ადამიანების გრძნობებს, რომლებსაც განსხვავებული შესაძლებლობები გააჩნიათ? ვის შეუძლია, რომ წაართვას ბედნიერების უფლება? წაართვას უფლება, თუნდაც იმ დოზით, როგორსაც ისინი აღიქვამენ ამ სამყაროს? ვინ დაამთავრა იმ მშობელთა ცხოვრება, რომელთაც აქვთ სურვილი მეორედ შექმნან ოჯახი მიუხედავად შვილის განსხვავებული შესაძლებლობისა?

ძვირფასო მშობლებო, ნუ აღიქვამთ ტრაგედიად იმას, რომ თქვენი შვილი განსხვავებულია. ნუ დაუსვამთ წერტილს თქვენს ცხოვრებას, გაითავისეთ რეალობა, მიიღეთ და შეიყვარეთ თქვენი შვილი ისეთი, როგორიც არის, ცხოვრება არ დამთავრებულა, იგი გრძელდება, ცხოვრება მშვენიერია.

თუ პიროვნებას გააჩნია გარკვეული შეზღუდულობა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მან არ უნდა შექმნას ოჯახი, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია სიყვარულის, ბედნიერებისა და ამ ქვეყანაში თავისი ადგილის დამკვიდრების უფლება, პირიქით, საზოგადოება ყველანაირად უნდა ცდილობდეს მათ დახმარებას და მხარდაჭერას ამ მიმართებით. გარდა ამისა, ჩვენ, მშობლებს ხშირად გვიხდება თავის მართლება საზოგადოების წინაშე.  ისმება კითხვა – რატომ უნდა ვიმართლო თავი ვიღაცის წინაშე? – ეს ჩემთვის გაუგებარია. როდესაც მოწესრიგებული გამოვდივარ გარეთ და სახეზე ღიმილს შემამჩნევენ, გაკვირვებულ მზერას გამომაყოლებენ, საზოგადოების ერთ ნაწილს მიაჩნდა, რადგან შვილი მყავდა შეზღუდული შესაძლებლობით, სულ დამწუხრებული უნდა მევლო. თუ ამ ღიმილს ქალისთვის დამახასიათებელი მოწესრიგებულობა დაემატა, თვლიან, რომ ჩემისთანა უდარდელი და მხიარული ამ ქვეყანაზე არ დაიარება. ეს ყველაფერი ხომ დიდი ნებისყოფისა და უდიდესი ძალისხმევის შედეგი იყო. მხოლოდ ღმერთმა იცის, თუ რა ცეცხლი ტრიალებდა ჩემს გულში, მაგრამ ჩემი განწყობით არასდროს შემიქმნია სხვისთვის დისკომფორტი. ჩემი პრობლემა მხოლოდ ჩემია და არ მქონდა უფლება, სხვა დამეზარალებინა. მე კი მოკრძალებით მინდა მივმართო იმ ახალბედა მშობლებს, რომლებიც ანალოგიური პრობლემების წინაშე დგანან და ეძებენ ამის დასაძლევ გზებს – მოძებნეთ ძალები თქვენს თავში და დათრგუნეთ ყველა ის უარყოფითი ემოცია, რომელსაც საკუთარი შვილის მდგომარეობა წარმოშობს. ეს აუცილებლად უნდა შეძლოთ იმიტომ, რომ პირველ რიგში, ეს საჭიროა ისევ და ისევ თქვენი შვილისათვის, მისი მომავლისთვის. რა თქმა უნდა, როგორც ყველა ადამიანს მეც გამაჩნია ჩემი ადამიანური სისუსტეები. როდესაც განვმარტოვდებოდი და დარდი მომეძალებოდა, რომელსაც ასე მალულად ვატარებდი, ზოგჯერ მწარედ ვქვითინებდი კიდეც, მაგრამ იმ დროს თავზე წამომდგარი შვილის გაოცებისგან გაფართოებულ თვალებს, მის ემოციებს რომ დავინახავდი, მაშინვე ღიმილით მევსებოდა სახე, ყველაფერი მავიწყდებოდა და „კარგ“ ხასიათზე ვდგებოდი. მე უფლება არ მქონდა, რომ ჩემს შვილს ან სხვას თვალცრემლიანი დავენახე, იმიტომ რომ ირაკლის მხოლოდ მშვიდი, გაწონასწორებული, პოზიტიური დედა სჭირდებოდა, მუდამ შემართული, ღიმილიანი, ამგვარი ქცევით ვცდილობდი, მისთვის ხალასი სამყარო შემექმნა.

ბრძოლა საკუთარ თავთან

მშობლებს ხშირად აწუხებთ განცდა, რომ ისინი დასაჯა ღმერთმა რაღაც დანაშაულის გამო და სვამენ კითხვას – რატომ? რატომ მაინცდამაინც მე? და თავი უბედურად მიაჩნიათ. მრავალი წლის განმავლობაში ჩემი მდგომარეობის გაცნობიერების შემდეგ ვთვლი, რომ მე ბედნიერი ადამიანი ვიყავი, რომ ირაკლი მაჩუქა ღმერთმა იმიტომ, რომ მე ამირჩია კეთილი საქმის საკეთებლად არა მარტო ჩემი შვილისთვის, არამედ ყველა შშმ პირისა და მშობლებისთვის. ეს არის უდიდესი ძალა, მადლი , რომელიც უფალმა მიწყალობა.

ჩემმა შვილმა შეცვალა ჩემი ცხოვრება და ჩემი პროფესია. მე ბევრი რამ ვისწავლე მისგან, მის სამყაროსთან ურთიერთობით. მე ვიყავი ჟურნალსიტი, მაგრამ პარალელურად ბევრს ვკითხულობდი სპეციალურ ლიტერატურას, მაინტერესებდა ბევრი მცოდნოდა ჩემი შვილის მდგომარეობისა და საერთოდ, ამ სამყაროს შესახებ. ძიებამ უფრო შორს წამიყვანა, აღარ მაკმაყოფილებდა ის, რომ ვიყავი პრაქტიკოსი მშობელი, გადავწყვიტე გავმხდარიყავი პროფესიონალი და პროფესიული დახმარება გამეწია შშმ პირებისათვის. რის შემდეგაც დავამთავრე იაკობ გოგებაშვილის სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის ასპირანტურა სპეციალური პედაგოგიკის მიმართულებით, გავხდი ინკლუზიური განათლების სპეციალისტი, სპეციალური სკოლის დირექტორი, ვეწევი სამეცნიერო მუშაობას, ჩემი სადისერტაციო ნაშრომია „ინტელექტუალური შეფერხების მქონე პირთა სოციალური ინტეგრაცია“.  გავიდა წლები, ბევრი რამ შეიცვალა, მეც გავიზარდე ჩემს შვილთან ერთად. ბევრი პრობლემა შეგვხვედრია: საზოგადოების დამოკიდებულება, მოუმზადებელი გარემო, მოუმზადებელი პედაგოგები, სწავლების მოძველებული მეთოდები, მოუმზადებელი მშობლები, მოძველებული სახელმძღვანელოები, ინდივიდუალური სასწავლო გეგმების არარსებობა – აი, პრობლემებთა სპექტრი, რაც ჩემი, როგორც მშობლის მოთხოვნებს არ აკმაყოფილებდა. მეც თანდათან გადავლახე ცხოვრებაში ის ბარიერი, რომელიც ასეთი ბავშვების გაზრდას მოსდევს ხოლმე. ეს ჩემი ტკივილია დაფარული, მარადიული, გაცხადებული ძალისხმევაა, რომლითაც შევძელი შემექმნა მშობელთა ასოციაცია და საინფორმაციო გაზეთი „მშობლის ხმა“.

აღნიშნულმა მიზეზებმა გადამაწყვეტინა განათლების სისტემაში მოსვლა, რათა ჩემი მოკრძალებული წვლილი შემეტანა ინკლუზიური სწავლების დანერგვის პროცესში, ამავე პრობლემებმა გაგვაერთიანა მშობლები ჯერ კიდევ აქტიურ ჟურნალისტიკაში ყოფნის დროს, რათა ერთად გვებრძოლა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების სოციალური ინტეგრაციისა და საზოგადოებაში დამკვიდრებული მენტალიტეტის შეცვლისათვის. 1997 წლიდან აქტიურად ვართ ჩაბმული ჩვენი მიზნების განხორციელების საქმეში. ჩვენი ორგანიზაციის სახელწოდებაა „სმენისა და მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვთა დახმარების ასოციაცია“, დავამყარეთ ურთიერთობა ადგილობრივ, საერთაშორისო დონორ ორგანიზაციებთან, სახელმწიფო სტრუქტურებთან, მრავალი სასიკეთო საქმე გავაკეთეთ, რომელთა ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს.

ჩვენ ვმუშაობთ სმენის, მეტყველების, გონებრივი განვითარების შეფერხების, ფსიქო-სოციალური საჭიროების მქონე პირებთან მათი განათლების, უფლებების დაცვის, ადვოკატირების, პროფესიული გადამზადების, სოციალური განვითარებისა  და საზოგადოებაში ინტეგრაციის მიმართულებით. მე ვთვლი , რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე  ადამიანები არიან ჩემი ცხოვრების ძირითადი ნაწილი და ვერ წარმომიდგენია სხვა გარემო, რომელშიც ცხოვრებას შევძლებდი. მე ბედნიერი ვარ მათთან ურთიერთობით, მათ აქვთ სუფთა, ხალასი სამყარო და ყველაფერმა ამან სიკეთის საკეთებლად განმაწყო. ეს ის დადებითი მუხტია, რომლის არსებობა აუცილებელია ამ ქვეყანაზე, მათ ხომ საზოგადოების გაკეთილშობილება შეუძლიათ.

არსებული პრობლემები

ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემაა სკოლის შემდგომი განათლება – ეს ძალზედ მტკივნეული თემა იყო პირადად ჩემთვის და ზოგადად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებისთვის. კანონი განათლების შესახებ იმ დროს არეგულირებდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ზოგადი განათლების მიღებას, მაგრამ ის, რაც განხორციელდა სკოლაში სკოლის პედაგოგებისა და მშობლების დახმარებით, ყველაფერი წყალში იყრება იმიტომ, რომ მათ წასასვლელი არ აქვთ და იძულებული არიან ისევ სახლში გამოიკეტონ. ინტელექტუალური შეფერხების მქონე პირთა სკოლის შემდგომი განათლება ე.ი. პროფესიული განათლება არ იდგა სათანადო დონეზე. ის პროფესიული კოლეჯები, რომლებიც ფუნქციონირებენ ჩვენს ქვეყანაში, არ იყო მორგებული ინტელექტუალური შეფერხების მქონე ადამიანების საჭიროებებზე. არ არსებობდა შესაბამისი მეთოდოლოგია და სასწავლო პროგრამები. საჭირო გახდა მშობლებს შეგვექმნა სკოლის შემდგომი სახელობო   გადამზადების ცენტრი, სადაც ჩვენი შვილები  დამოუკიდებელი  ცხოვრების უნარ-ჩვევებს   შეისწავლიდნენ. შეგვექმნა სოციალური საწარმოები, სადაც ეს ადამიანები შეძლებენ არაფორმალური  განათლების   მეთოდებითა და ინდივიდუალურ   საჭიროებებზე    მორგებული  
მიდგომების გამოყენებით  სხვადასხვა ხელობის დაუფლებას, შემდგომ დასაქმებას.

ყველაზე     მეტი პრობლემა     იკვეთება ინტელექტუალური
შეზღუდვის,  ფსიქიკური   პრობლემის  მქონე პირების დასაქმებასთან     
დაკავშირებით,    დამსაქმებლები   არ   არიან   მზად  და    არ    ფლობენ   
ინფორმაციას   მათ    შესახებ, ასეთი   შეზღუდვის      მქონე  
პირებს ყველაზე    მეტად    აქვთ პროფესიული კომპეტენციისა და ისეთი სამუშაო
უნარების ნაკლებობა, როგორიცაა პასუხისმგებლობა, დროის
მენეჯმენტი და სხვა. მათთან ძალიან მნიშვნელოვანია  ინდივიდუალური მუშაობა, საჭირო უნარების განვითარება,   დასაქმების  ადგილზე  მუდმივად    მუშაობა და ნაბიჯ-ნაბიჯ პროგრესის  მიღწევა. პირველად   საქართველოში არაფორმალური    განათლების    მეთოდებითა     და  შშმ   ახალგაზრდების  ინდივიდუალურ  საჭიროებებზე მორგებული  მიდგომების    გამოყენებით   ხის      
საწარმო- ,,სხივი’’   გაიხსნა,  რითიც  ინტელექტუალური  შეზღუდვის   მქონე  
პირთა  დასაქმების  მხარდაჭერითი სისტემის   პილოტირება  დაიწყო. ინტელექტუალური   შეფერხების   მქონე  პირები    ყველაზე   მოწყვლადი   
ფენაა,   რომელთაც   ყველაზე    მეტად   უჭირთ     დასაქმება, მათ    ესაჭიროებათ დამხმარე    ალტერნატიული  სერვისები, ფუნქციონალური   მიდგომის 
პრინციპით  ინდივიდის   ძლიერ მხარეზე    დაყრდნობით, მულტიდისციპლინური   გუნდის  შეფასების    საფუძველზე    სამუშაოს    ოპერაციება დაყოფა, პროფესიული  გადამზადება, მხარდაჭერით დასაქმება  და    ამ   გზით    გასვლა  შრომით    ბაზარზე.  აღნიშნული  პრობლემებიდან  გამომდინარე,გადავწყვიტეთ ხის საწარმოს   შექმნა,   სადაც   შშმ   პირები   ინტელექტის განმავითარებელი  სათამაშოების    დამზადებას, სამუშაო  ადგილზე პროფესიულ კომპეტენციას, სამუშაო უნარებს შეისწავლიან შემდგომი დასაქმებისა და ეკონომიკური თვითუზრუნველყოფისთვის .ვინაიდან,გარდაიცვალა დედასთან  ერთად საწარმოს ერთ-ერთი  დამფუძნებელი და აქტიური შშმ წევრი, ირაკლი  ქემოკლიძე, საწარმოს   მისი  ხსოვნის   უკვდავსაყოფად   ეწოდა-,,სხივი’’-ირაკლის ხის   სახელოსნო.

ხის  საწარმოს     მიზანია         შშმ ახალგაზრდების     ისეთ ცოდნასა და   კომპეტენციების  განვითარებაზე    მუშაობა , რომელიც   მათ შრომით   ეფექტიანობას,  კონკურენტუნარიანობასა  და    
მხარდაჭერის  გზით  შრომით   ბაზარზე  მისაწვდომობასა   და   დასაქმებას   განაპირობებს.

,,სხივში’’ 20 შშმ  პირი    გადამზადდა,      ხის სოციალური   საწარმოს  
ამოქმედება  არის ორმხრივ სასარგებლო პროცესი, საწარმოში დაიწყო ადგილობრივ დონეზე ხის  სათამაშოების  წარმოება, რაც ხელს შეუწყობს ორგანიზაციის სოციალური მიზნების მოგვარებასა და მეტი     შშმ პირის  დასაქმებას,  მათი    
 შესაძლებლობების   წარმოჩენას,       საზოგადოების ხედვისა    და  დამოკიდებულების   შეცვლას    შშმ პირთა   დასაქმების      შეუძლებლობაზე.   საწარმოს მუშაობის არეალია თბილისი.  საქმიანობა-ხეზე   კვეთა, ეკოლოგიურად   სუფთა  ხის განმავითარებელი სათამაშოებისა და   სუვენირების დამზადება.

,,თანამედროვე , ევროპული  სახელმწიფოს აშენება შეუძლებელია  შშმ პირთა სრულყოფილი  მონაწილეობისა  და  ჩართულობის   გარეშე .  შეზღუდული შესაძლებლობების ადამიანები ვერ იქნებიან საერთაშორისო
დახმარების, სახელმწიფოს შემწეობისა თუ ცალკეული პირების მხარდაჭერის იმედად. პირველ რიგში, მათ სჭირდებათ თანაბარი პირობებისა და შესაძლებლობების შექმნა საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა  სფეროში, მათ საჭიროებებზე მორგებული სერვისებისა და პროგრამების განვითარება, ხელმისაწვდომი განათლება, ჯანმრთელობის დაცვა, დასაქმება, საზოგადოებაში სრულფასოვანი ინტეგრაცია,  მხოლოდ სოლიდარულ საზოგადოებაში, სადაც შშმ პირთა უფლებების დაცვა იქნება არა ვინმეს კეთილი ნება, არამედ სახელმწიფოს ვალდებულება, სადაც ნებისმიერი შშმ პირის მიმართ სოლიდარობის შეგრძნება სახელმწიფო პოლიტიკის რანგში  იქნება აყვანილი, სადაც შშმ პირთა უფლებები სათანადოდ იქნება დაცული და  ყველა პირობა იქნება შექმნილი მათი შესაძლებლობების
მაქსიმალური რეალიზაციისთვის ,სადაც პატივს სცემენ მათ პიროვნულ
ღირსებას და ზრუნავენ შშმ ოჯახების გაძლიერებაზე – ასეთ სოლიდარობაზეა დამყარებული  სოციალ-დემოკრატიული მსოფლმხედველობა.”

 ძლიერი   ოჯახი    ძლიერი      დემოკრატიული   სახელმწიფოს    საწინდარია. შშმ   პირთა   მშობლები  ორმხრივ   დისკრიმინირებულ  მდგომარეობაში    არიან,  
საკუთარი       შვილების     ჯანმრთელობის  მდგომარეობის    გამო    ბევრი  მათგანი    ვერ   ახერხებს       დასაქმებას,    ორი მნიშვნელოვანი    რესურსი    საზოგადოებისგან იზოლირებული   რჩება. დღემდე, მნიშვნელოვანი დაბრკოლებები არსებობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში სრულფასოვანი ინტეგრაციის კუთხით. შეზღუდული  შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების რეალიზება არსებული მდგომარეობის გათვალისწინებით, კომპლექსური და სისტემური ხასიათის ცვლილებებს მოითხოვს.

რა ცვლილებები   განვახორციელეთ მე და  ირაკლიმ   ერთად?- ოთხწლიანი დაუღალავი  ბრძოლა საკონსტიტუციო   სასმართლოში სამართლიანობის აღსადგენად, ქმედუუნარობის სისტემის გასაუქმებლად,  ქმედუნარიანობის   სისტემის რეფორმის დასაწყებად.

8 ოქტომბერი,მნიშვნელოვანი თარიღი, უპრეცედენტო  შემთხვევა    საქართველოს   პარლამენტარიზმისა  და    მართლმსაჯულების      სისტემის ისტორიაში, როცა  შშმ  პირმა საკუთარი   უფლებების     დასაცავად  სასამართლოს   მიმართა. 

ირაკლი ქემოკლიძე იყო პირველი შეზღუდული შესაძლებლობის  მქონე  პირი, რომელმაც მსოფლიო   მასშტაბის    საქმე   მოიგო საკონსტიტუციო  სასამართლოში, იმისთვის, რომ   ქვეყანაში   ცვლილებები   მოეტანა.

ირაკლი   ქემოკლიძე ისტორიაში შევიდა, როგორც უფლებედამცველი, სამოქალაქო აქტივისტი, მისი   დამსახურება  დიდია შშმ პირთა   უფლებების    დაცვის   საქმეში. ირაკლიმ  დედის მხარდაჭერით, ბევრი ადამიანის  ცხოვრება  შეცვალა  უკეთესობისკენ.

სწორედ ჩემი შვილის, ირაკლი ქემოკლიძის,   სარჩელი და  საკონსტიტუციო
სასამართლო გადაწყვეტილება გახდა  ქვეყანაში რეფორმის, სოციალურ მოდელზე გადასვლის საფუძველი, მხარდაჭერის მიმღებ პირებს დაუბრუნდათ სამოქალაქო უფლებები,  მათ შორის, არჩევნებში მონაწილეობის უფლება.   

  საკონსტიტუციო სასამართლომ,   2014 წლის  8 ოქტომბერს
N2/4/532014  მიიღო გადაწყვეტილება, რომლითაც, ფსიქიკური   და   ინტელექტუალური   შეზღუდვის  მქონე პირთა  მიმართ,  არსებული  ქმედუნარიანობის შეზღუდვის არსებული
საკანონმდებლო რეგულაციები
არაკონსტიტუციურად სცნო.   

2013 წელს საქართველოს პარლამენტმა   შშმ  პირთა   უფლებების  კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა, რომლის მე-12 მუხლის  მიხედვით,
ადამიანის ქმედუნარიანობის შეზღუდვა დაუშვებელია. მონაწილე სახელმწიფოები ადასტურებენ, რომ შეზღუდული   შესაძლებლობის მქონე პირებს უფლება აქვთ,
სამართლის სუბიექტად აღიარებაზე, სადაც არ უნდა იმყოფებოდნენ ისინი .

საკონსტიტუციო  სასამართლომ საქართველოს პარლამენტი დაავალდებულა, შეემუშავებინა და მიეღო საკანონმდებლო რეგულაციები, რომლებიც შესაბამისობაში იქნება საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული ადამიანის უფლებების სტანდარტებთან, ასევე გაეროს “შეზღუდული შესაძლებლობების
მქონე პირთა უფლებების კონვენციის” მოთხოვნებთან.

ბრძოლას   ყოველთვის    აქვს  აზრი!

 ირაკლი   ჩემი  მხოლოდ   შვილი   კი  არ   იყო, ჩემი    საუკეთესო     მეგობარი 
და    თანამებრძოლიც . ჩვენ   ერთად   ვიბრძოდით შშმ  პირთა    უფლებების    
დაცვისთვის, როგორც   საკანონმდებლო, აღმასრულებელ   დონეზე, ისე  
ადვოკატირების    მიმართულებით. ვცდილობდით,  პოლიტიკურ პროცესებში  ჩავრთულიყავით, შშმ პირთა    უფლებების     დაცვა 
და   ამ    საკითხების  პოლიტიკის      სხვადასხვა    მიმართულებებში    ინტეგრირება    სახელმწიფო     დონეზე   პრიორიტეტად    გვექცია.  ვიბრძოდით იმისთვისაც , ქალთა    როლი   გაგვეზარდა     ქვეყნის პოლიტიკურ   ცხოვრებაში, რათა    მშობლებს  
ჰყოლოდათ   საკუთარი წარმომადგენელი   საქართველოს
პარლამენტში, ვინც    დაიცავდა, როგორც   შშმ  პირთა, ისე მშობელთა    უფლებებს.
ვინაიდან,   მიგვაჩნდა, რომ  ქალთა  მონაწილეობა ქვეყნის    პოლიტიკურ
ცხოვრებაში ქვეყნის   დემოკრატიზაციის    ერთ-ერთი  მნიშვნელოვანი    ინდიკატორია. ირაკლი   აქტიურად  იყო   ჩართული დედის საარჩევნო   კამპანიაში, ვგეგმავდით,  ერთად გვებრძოლა საკანონმდებლო    დონეზე.

ასეთი  აქტიური ცხოვრებით   იცხოვრა ჩემმა ირაკლიმ და    ბევრი   ადამიანის   ცხოვრება   შეცვალა  უკეთესობისკენ.   ყველას   თავი გააცნო, დაამახსოვრა  და  შეაყვარა თავისი   უშუალობით, თავმდაბლობით, პოზიტივით, თბილი ღიმილით, უანგარო   სიკეთის   კეთებით, სამოქალაქო  და შრომითი  აქტივიზმით, რაც   მთავარია, დიდი   ადამიანობით. ირაკლიმ     სამაგალითო 
და   საამაყო   ნაბიჯები  გადადგა  საკუთარი და  მეგობრების    უკეთესი   მომავლისთვის.

2021  წლის 6 თებერვალს ირაკლი   გარდაიცვალა. დავკარგე  32 წლის   ერთადერთი შვილი, მეგობარი  და    თანამებრძოლი. თითქოს  მეხის    გავარდნას   ჰგავდა 
მისი    გარდაცვალება.  ჩვენი  ოჯახის  ტრაგედია,  ყველას  
ტრაგედია   გახდა… იკა  ყველას  შვილი  გახდა, ყველამ   განიცადა 
ამ  კეთილშობილი  და უბოროტო ბიჭის მოულოდნელი სიკვდილი. ირაკლი  ქემოკლიძემ დატოვა   თავისი დიდი და  საამაყო   სახელი, ადამიანობა,  კეთილი კვალი ,ისტორიაში შევიდა, როგორც  რეფორმატორი.

 ალბათ, ძალიან ცოტა ადამიანს ხელეწიფება ასეთ ახალგაზრდა ასაკში მოიპოვოს ესოდენ დიდი, უანგარო სიყვარული, პატივისცემა და ამდენი ადამიანის გულწრფელი ცრემლი გაყვეს, როგორც ირაკლის. იგი ხომ გამორჩეული იყო თავისი ადამიანური თვისებებით.

ძალიან   მიჭირს მის  გარეშე  არსებობა. ჩემმა სიცოცხლის მოყვარე     ბიჭმა  ასეთ ახალგაზრდა    ასაკში დატოვა ამქვეყნიური ცხოვრება, მარადიულ სასუფეველში გადაინაცვლა, დაგვიტოვა დიდი ტკივილი და  მოუშუშებელი ჭრილობა.  მე   მის სიცოცხლეშიც   ვამაყობდი და დღესაც ავამაყობ, რომ ირაკლის   დედა   ვარ!

ირაკლი  ყველას  დაგვაკლდა. ჩემი და ოჯახის  წევრების, მეგობრების, ნათესავების გულში მუდამ   ცოცხალი   იქნება, გვეყვარება  და   გვემახსოვრება.  მე და იკას ბევრი სამომავლო გეგმა  გვქონდა. უფალს ვთხოვ, მომცეს ძალა, ჩემი  შვილის  ხსოვნის უკვდავსაყოფად,  შევძლო , მასთან  ერთად   დაწყებული  ყველა   საქმის ბოლომდე   მიყვანა და იმ პირობის შესრულება, რაც   საფლავზე  მივეცი.

მინდა, დიდი მადლობა გადავუხადო ჩემი ოჯახის  წევრებს, ყველა ჩემს მეგობარს, კოლეგას, რიგით მშობელს, უცნობ ადამიანებს, რომელთა თანადგომამ, ჩემი ტრაგედიის შემდგომ, მუდმივმა გულშემატკივრობამ ,მომცა სტიმული, ძალა, რომ ისევ საჭირო ვარ შშმ პირთა მოძრაობისთვის, ირაკლის შემდეგ ისევ უნდა გავაგრძელო ბრძოლა მისი ხსოვნის უკვდავსაყოფად და ირაკლი ქემოკლიძის   სახელობის    ცენტრი  
გავხსნა, კვლავ   ვიბრძოლო შშმ  პირთა   უფლებების დაცვისთვის.

მე მივიღე ეს გამოწვევა, უკანასკნელი ძალა მოვიკრიბე, რომ ვიყო ისევ ჩემი მეგობრების გვერდით, მათთან   ერთად და ჩემი პროფესიონალიზმი, გამოცდილება, მოვახმარო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა, მშობელთა მოძრაობის გაძლიერებას!

რა შეგვიძლია ჩვენ, მშობლებს? შეგვიძლია ის, რომ გვერდში დავუდგეთ სახელმწიფოს და დავეხმაროთ ზრდასრულ ინტელექტუალური შეფერხების   მქონე   პირთა სერვისების   განვითარებასა და მნიშვნელოვანი სახელმწიფოებრივი პრობლემის გადაჭრაში.  დღის ცენტრებთან ერთად აუცილებელია ალტერნატიურლი სერვისების   განვითარება, სოციალური  მეწარმეობის   გაძლიერება, შშმ  პირთა   ჩართვა საწარმოებში  და   ასე    გასვლა  შრომით   ბაზარზე. ეს ხომ შშმ პირთა კეთილდღეობისაკენ გადადგმული ნაბიჯი იქნება…! ამიტომ, უნდა
შეიქმნას  ისეთი სერვისები, სადაც ზრდასრული  შშმ პირები ისწავლიან ხელობას, არავის შემყურენი იქნებიან, თავიანთი შრომით შეძლებენ ეკონომიკურ თვითუზრუნველყოფას.  სახელობო ინკლუზიური ცენტრებისა და სოციალური   საწარმოების არსებობა და  გაძლიერება, 
ამ   მიმართულებით სახელმწიფო   სტრუქტურების მხარდაჭერა მნიშვნელოვანი
ნაბიჯი   იქნება შშმ პირთა   სოციალური   ინკლუზიისა  და  დასაქმების ხელშესაწყობად.  

 შეზღუდული შესაძლებლობისგან დაზღვეული არავინ არის, ეს თუ გაითავისე, პირველი ნაბიჯი გადადგმულია, რომ გახდე სრულყოფილი მოქალაქე, შემდეგ იწყება ძნელად სავალი გზა, შეცვალო საკუთარი თავი, ოჯახი, მეგობრები, საზოგადოება და ბოლოს, მთელი ქვეყანა.

კიდევ რა შეუძლიათ მშობლებს? – საზოგადოების ხედვისა და დამოკიდებულების შეცვლა. მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოება ნაკლებად არის გაცნობიერებული ამ ადამიანების საჭიროებებში, მნიშვნელოვანია მშობელთა გააქტიურება, რათა ერთად გადავწყვიტოთ შშმ პირთა მომავალი და დავამსხვრიოთ ის ბარიერი, რომელიც არსებობს ტიპიური განვითარების ადა შშმ პირებს შორის, ერთად შევცვალოთ საზოგადოების დამოკიდებულება ამ პრობლემისადმი და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს მივუჩინოთ კუთვნილი ადგილი საზოგადოებაში.

ვიყოთ ერთად!

პ.ს წარმატებული მშობლის ისტორია, ვფიქრობთ, მოკრძალებულ წვლილს შეიტანს, როგორც შშმ პირთა წინაშე მდგარი მშობლების ცხოვრებაში, ისე საზოგადოების დამოკიდებულების შეცვლაში. სწორედ ამიტომ აირჩია ჟურნალის რედაქციამ ეს რუბრიკა – „მშობელი მშობელსა და საზოგადოებას“. ვფიქრობთ, წერილს საზოგადოების მხრიდან დიდი გამოხმაურება მოჰყვება, საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს კიდევ ერთხელ დააფიქრებს შშმ პირთა პრობლემაზე, მეტი გულისყურით მოეკიდება ამ ადამიანთა საზოგადოებაში სოციალიზაციის საკითხებს და დაეხმარება მათ, თავი სრულფასოვან მოქალაქეებად იგრძნონ.